Wat doe je als het lastig wordt?

5/6/2015

Je bent toezichthouder of service professional en je merkt dat het echt niet klopt ...

Elke toezichthouder, elke service professional heeft het wel eens meegemaakt. Je loopt in een organisatie rond en je ziet dat het niet klopt. Ergens wordt een wet overtreden, de commerciële moraal staat haaks op de bedrijfswaarden of er wordt te lichtzinnig omgegaan met risico's. Je brengt het ter sprake en je merkt dat je observaties niet aankomen. Je wordt niet geloofd. Men zegt 'dat is hier toch normaal', of erger nog, je krijgt te horen: 'het is niet echt goed voor jou, als je deze vragen stelt'. In ieder geval merk je dat je te maken hebt met een sterk gesloten systeem.

Wat doe je dan en hoe doe je het?

Om in dit soort situaties goede te kunnen werken en trouw te blijven aan je eigen waarden, is het interessant om eens te mijmeren over het volgende rijtje. Een rijtje dat ik veel gebruik in mijn werk als sparring partner van professionals. Het rijtje geeft de mogelijkheid om naar het 'hier-en-nu' te komen en geeft veel aanknopingspunten:

Wat zijn de feiten?
Wie heeft welke belangen?
Wat is mijn rol?
Wat zijn mijn handelingsopties?

Door met werkelijk open nieuwsgierigheid dit rijtje af te lopen, kun je 'gezamenlijk' een reëel beeld van de situatie (feiten & belangen) creëren, maar belangrijker nog je kunt bepalen wat 'jou-te-doen' staat.

De sleutel is bereid zijn open te vragen en het werkelijk te willen begrijpen, zonder je eigen positie kwijt te raken!

De start van - eventueel - succesvol interveniëren is een open en bijna verwonderde grondhouding. Iedereen heeft wel eens iemand ontmoet die hele lastige vragen kon stellen en toch in contact kon blijven. Wat deed deze persoon in de kern? Die bleef uit het oordeel! Er zijn verschillende manieren om open te bevragen. Hieronder een aantal mogelijkheden:

Socratisch bevragen, hierbij is de vragensteller onwetend en oordeelvrij t.a.v. de situatie. Je gaat door met vragen, totdat de achterliggende logica helder wordt. Belangrijk hierbij is dat de beantwoorder de logica brengt en niet de vrager. Een socratische vraag zou kunnen zijn: 'Hoe weten we dat het hebben van een Risk Management Officer ook betekent dat we de risico's goed in beeld hebben

Marsiaans bevragen, hierbij heb je de grondhouding alsof je van een andere planeet komt, en volkomen verwonderd vraagt, waarom men het 'zo-en-zo' doet. Je brengt onbevangen nieuwe - soms paradoxale - perspectieven in. Een mooi voorbeeld van een Marsiaanse vraag is: 'Wat is het verlies dat we veroorzaken, door alleen op financiële resultaten te sturen'?

Wat voor een soort bevraging is dit?

Meedenken, is een mooie manier om middels over de schouder meet te kijken te kunnen beïnvloeden. Door het inbrengen van open vragen kun je nieuwe invalshoeken in brengen. Een voorbeeld van meedenken kan zijn, dat als er een nieuwe zorgproces wordt ingevoerd je vraagt: 'En op welke wijze wordt de patiënt hier nu beter van en hoe sluit het aan bij onze basiswaarden?'
Parafraseren en samenvatten, is een bijzonder effectieve manier van communiceren. Door de ander te parafraseren gebeuren er een aantal zaken. Een: je moet luisteren, Twee: de ander weet zich werkelijk gehoord. Hetzelfde geldt voor het proces van samenvatten. Het brengt veel rust in het systeem. Zeker als de parafraseerder en samenvatter vervolgens vragen aan de ander: 'Als dit zo is, wat hebben we dan te doen?'
Rol kiezen van 'advocaat van de duivel', essentieel hierbij is dat je aankondigt deze rol te pakken. Je bent dus niet die vervelende kritische persoon, maar je kiest een rol een perspectief. Belangrijk hier is dat je bijna letterlijk een pet op zet of een andere plek kiest om de rol te spelen.

Een deel van de informatie is ontleend aan 'De dwaas en de Wijze van Piet Weisfelt.

We kunnen helemaal niet rationeel nadenken ... we hebben een innerlijk kompas nodig

Wat ik zie en merk is dat er dringend behoefte is aan nieuwe 'innerlijke' kompassen. We kunnen de wereld niet technisch leiden. Dan krijgen we de ontsporingen van de bankwereld (greed-is-good), de zorgwereld (schaalvergrotingen die ten koste gaan van de menselijke kerntaak) of de corporatiewereld (oh, is de onze kerntaak het zorgen voor een woning die goed genoeg en betaalbaar is?), zaadveredelaars (is het raar om patenten aan te vragen op gewone zaden), etc..

Neurowetenschappers laten zien dat we nauwelijks in staat zijn rationele keuzes te maken. We kunnen keuzes wel rationaliseren. Meer dan 95% van onze keuzes zijn onbewust en instinctief en worden geregeerd door ons limbisch systeem.
Zij geven ook aan dat - om goed te functioneren - we over ethiek moeten beschikken. Vaardig worden - zo zeggen ze - vraagt veel oefening. Het is niet iets, dat we als vanzelf kunnen.

Ethiek als innerlijk kompas

We hebben daarom een kompas nodig. Vroeger vervulde o.a. de kerk en politieke partijen op dit gebied een belangrijke functie. Die functies zijn (ook gelukkig) grotendeels weggevallen. Het kompas wordt een innerlijke en wordt gedragen door je waarden. Dan gaat het de facto over ethiek. Ethiek is niet droog en vervelend. In de kern gaat ethiek over het volgende:

Wat zijn de waarden die je aanhangt?
Hoe hanteer je ze?
Ben je aanspreekbaar op de wijze waarop je dat doet?

Ethiek gaat niet over 'goed of fout'. Ethiek - in de combinatie met bewust bevragen en bewust het rijtje 'feiten, belangen, rollen, opties' aflopen - geeft je de mogelijkheid adequaat te handelen in lastige situaties. In de workshops die ik heef over ethiek, zie ik vaak grote blijdschap ontstaan als we aan het oefenen zijn. Het is leuk om je eigen waarden te toetsen, het is leuk om te leren hoe je ethisch kan bevragen. Het is mooi om te zien hoe veelkleurig we allemaal zijn en hoeveel waarheden er bestaan.
Workshopdeelnemers geven steevast allemaal terug: 'Dit moeten we vaker doen! Dit is belangrijk.'.

Als het lastig wordt heb je een anker en vaardigheden nodig. Ze zijn goed te ontwikkelen en te trainen.

Meer weten? Bel me (0653 260823) of kijk op www.dhyandebruijn.nl

1 Comment